آرایه تضمین یکی از آرایه‌های ادبی مهم در شعر و نثر فارسی است که در آن شاعر یا نویسنده بخشی از کلام دیگران را در متن خود می‌آورد. این کلام می‌تواند از آیات قرآن، احادیث یا اشعار شاعران بزرگ مانند حافظ، سعدی و فردوسی باشد.
معنی تضمین در ادبیات
تضمین در لغت به معنای «گنجاندن چیزی در کلام» است. در ادبیات فارسی، تضمین ابزاری برای غنا بخشیدن به اثر و ایجاد پیوند با میراث ادبی گذشته به‌کار می‌رود.
انواع تضمین در شعر
۱. تضمین آشکار
در تضمین آشکار، شاعر به‌صراحت نام شاعر یا منبع اصلی را ذکر می‌کند.
چه خوش گفت فردوسی پاکزاد که رحمت بر آن تربت پاک باد
«میازار موری که دانه‌کش است که جان دارد و جان شیرین خوش است»
۲. تضمین پنهان
در تضمین پنهان، شاعر بدون ذکر نام منبع، بخشی از سخن مشهور را می‌آورد.
«هرگز نمیرد آن که دلش زنده شد به عشق» (حافظ) – آورده شده در شعر شهریار
نمونه‌های تضمین در آثار شاعران
- حافظ: استفاده از آیات قرآن و اشعار رودکی
- سعدی: بهره‌گیری از ابیات فردوسی
- شفیعی کدکنی: اقتباس از ابیات سعدی
چگونه آرایه تضمین را تشخیص دهیم؟
- بررسی وجود آیات، احادیث یا اشعار آشنا
- توجه به گیومه یا ذکر نام شاعر
- تحلیل ارتباط نقل‌قول با محتوای اصلی شعر
نتیجه‌گیری
آرایه تضمین نه‌تنها راهی برای احترام به آثار پیشینیان است، بلکه ابزاری برای انتقال مفاهیم عمیق‌تر و پیوند دادن اثر با تاریخ و فرهنگ ادبی گذشته به شمار می‌رود.
