استعاره مکنیه چیست؟ | تعریف، مثال و نکات کلیدی

تصور کنید در شعری آمده است: «دل به دریا زدم و دریا شد دل». این جمله به‌ظاهر ساده، نمونه‌ای زیبا از استعاره مکنیه است؛ جایی که ویژگی‌های مشبه‌به به مشبه نسبت داده می‌شود.

تعریف استعاره مکنیه

استعاره مکنیه نوعی استعاره است که از حذف مشبه‌به شکل می‌گیرد. در این حالت، به‌جای آوردن مستقیم مشبه‌به، یکی از ویژگی‌ها یا اجزای آن به مشبه نسبت داده می‌شود. برای نمونه: «دست زمانه به من زد» → زمانه به انسان تشبیه شده و ویژگی «دست» به آن نسبت داده شده است.

تفاوت استعاره مکنیه با سایر استعاره‌ها

در استعاره‌های ساده، مشبه و مشبه‌به به صورت مستقیم ذکر می‌شوند؛ اما در استعاره مکنیه تنها بخشی از مشبه‌به به مشبه منتقل می‌شود.
مثال: «سنگ گریست» → گریستن که ویژه‌ی انسان است، به سنگ نسبت داده شده است.

فرق تشبیه با استعاره مکنیه

در تشبیه از واژه‌هایی مثل «مثل» و «چون» استفاده می‌شود (او مثل گل خوشبوست). اما در استعاره مکنیه، این واژه‌ها حذف شده و ویژگی مشبه‌به به‌طور ضمنی به مشبه داده می‌شود (خورشید شکفت).

تشخیص استعاره مکنیه

• عدم وجود کلمات مقایسه‌ای مثل «مثل» یا «چون»
• نسبت‌دادن ویژگی‌های مشبه‌به به مشبه
• تبدیل جزء یا صفت مشبه‌به به ویژگی مشبه

فرق استعاره مکنیه و اضافه استعاری

در اضافه استعاری، رابطه مضاف و مضاف‌الیه استعاری است (مانند «گریه آسمان»). اما در استعاره مکنیه نیازی به ترکیب اضافی نیست و تنها ویژگی مشبه‌به به مشبه نسبت داده می‌شود.
مثال: «مهتاب می‌تراود» → تراویدن که صفت آب است، به مهتاب نسبت داده شده است.

۱۰ مثال برای استعاره مکنیه

1. «سنگ گریست» → نسبت دادن گریه (ویژگی انسان) به سنگ
2. «عشق بارید» → باریدن (ویژگی باران) به عشق نسبت داده شده است
3. «مرگ چنگال خود را رنگین کرد» → مرگ به حیوان درنده تشبیه شده
4. «رخ اندیشه» → اندیشه به انسانی با صورت تشبیه شده است
5. «دست روزگار» → روزگار به انسانی دارای دست نسبت داده شده
6. «مهتاب می‌تراود» → تراویدن آب به مهتاب نسبت داده شده
7. «ابر بهمنی گریست» → گریستن (ویژگی انسان) به ابر داده شده
8. «رهگذر باد» → باد به انسانی رهگذر تشبیه شده
9. «درِ احسان گشاده است» → احسان به خانه‌ای با در تشبیه شده
10. «آسمان تعطیل است» → آسمان به مکانی تعطیل‌شده نسبت داده شده

نتیجه‌گیری

استعاره مکنیه از زیباترین ابزارهای خیال در شعر فارسی است. این آرایه با جان‌بخشی به اشیاء و نسبت دادن ویژگی‌های انسانی یا طبیعی به آن‌ها، قدرت تصویرسازی شاعر را چند برابر می‌کند.